Sąd wyznaczył termin drugiej rozprawy w sprawie pięciu osób oskarżonych za niesienie pomocy na granicy polsko-białoruskiej. Proces toczy się przed Sądem Rejonowym w Hajnówce, jednak z uwagi na duże zainteresowanie mediów i osób wspierających Piątkę, rozprawa została przeniesiona do Białegostoku!

Fot. Małgorzata Klemens

Podczas pierwszej rozprawy, 28 stycznia 2025 roku, sąd wysłuchał oświadczeń czworga oskarżonych – Asi, Kamili, Ewy i Mariusza. Żadne z nich nie przyznało się do winy. Prokuratura wnioskowała o prowadzenie procesu w trybie niejawnym, a Sąd częściowo przychylił się do tego wniosku, co oznaczało, że w niektórych momentach publiczność i media musiały opuścić salę. Podobnego przebiegu możemy spodziewać się i tym razem.

28 stycznia zarówno przed budynkiem sądu, jak i na jego korytarzach, Piątkę wspierała niesamowita grupa ludzi, którzy przyjechali z różnych stron Polski. Skala solidarności i zainteresowania sprawą zaskoczyła nie tylko nas, ale i sam Sąd. Dlatego właśnie tym razem widzimy się w Białymstoku.

Ten proces to nie tylko sprawa Piątki – to test dla nas wszystkich. Czy pomoc humanitarna stanie się w Polsce przestępstwem?

Śledźcie sprawę, wspierajcie Piątkę i – co najważniejsze – działajcie dalej. Nie dajcie się efektowi mrożącemu!

Tak jak porzednio relację “prawie jak live” będziecie mogły i mogli śledzić na szpilowym mastodonie: https://mastodon.social/@szpila

30 stycznia 2025 roku Prokuratura Okręgowa w Białymstoku opublikowała komunikat dotyczący zarzutów karnych wobec pięciu osób, które niosły pomoc humanitarną na granicy polsko-białoruskiej. W swoim stanowisku prokuratura sugeruje, że w medialnych relacjach na temat tej sprawy zabrakło „bezstronnego przytoczenia faktów”. Tymczasem to właśnie treść i sposób przedstawienia informacji w komunikacie prokuratury budzą poważne wątpliwości, ze względu na liczne nieścisłości i manipulacje.

Sprzeciwiamy się próbom powiązania tej sprawy z przemytem ludzi. Początkowo czterem oskarżonym osobom postawiono zarzuty organizowania niezgodnego z prawem przekraczania granicy (art. 264 § 3 Kodeksu karnego), jednak prokuratura wycofała się z tej kwalifikacji i oskarżyła je wyłącznie o „ułatwianie pobytu na terytorium RP” (art. 264a Kodeksu karnego). Nie wykazano, aby oskarżeni odnieśli jakiekolwiek korzyści majątkowe czy osobiste. Nawet prokuratura uznała więc, że działali bezinteresownie.

W swoim komunikacie prokuratura zaciera granice między organizowaniem nielegalnego przekraczania granicy, a czynnościami, za które odpowiadają oskarżeni. Przypominamy – Piątka stanęła przed sądem za dostarczenie pożywienia, ubrań, schronienia, odpoczynku i przewiezienie członków migrującej rodziny na krótkim odcinku w pobliżu granicy. Prokuratura przywołuje statystyki, które mają sugerować, że sprawa ta jest częścią szerszego zjawiska, jednak dane uzyskane przez zespół antyrepresyjny z Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim, uzyskane na podstawie wniosku o dostęp do informacji publicznej, pokazują coś zupełnie innego. Według nich, w latach 2021-2024 za ułatwianie pobytu (art. 264a kk) skazano zaledwie pięć osób – i wszystkie działały w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Wnioski nasuwają się same – ta sprawa nie wpisuje się w schemat, który próbuje narzucić prokuratura.

Stanowczo protestujemy przeciwko działaniom Prokuratury Okręgowej w Białymstoku, które odbieramy jako próbę wywołania efektu mrożącego – zniechęcenia innych do niesienia pomocy humanitarnej. W tym kontekście oceniamy również zgłoszony przez prokuraturę wniosek o wyłączenie jawności i odbieramy go jako próbę zamknięcia ust i możliwości odpowiadania na manipulacje, poprzez pozbawienie szansy na odwoływanie się do faktów i materiału dowodowego.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka i Kolektyw Szpila będą nadal wspierać prawnie osoby, które doświadczają represji za niesienie pomocy humanitarnej.

Pomaganie jest legalne. Żaden człowiek nie jest nielegalny. To pushbacki są nielegalne.

Kolektyw Szpila i Zarząd Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka

Już 28 stycznia 2025 r. o godz. 11:30 w Hajnówce rozpocznie się proces pięciu osób, które staną przed sądem za udzielenie pomocy humanitarnej irackiej rodzinie z siódemką dzieci oraz obywatelowi Egiptu. Zarzuty? Absurdalne – pomoc uchodźcom określono jako działanie na ich „korzyść osobistą” poprzez dostarczenie jedzenia i odzieży oraz przewiezienie ich „w głąb kraju”, co w praktyce oznaczało zabranie z lasu do najbliższego miasta. Za ten gest grozi im teraz do 5 lat więzienia.

Kolektyw Szpila i Helsińska Fundacja Praw Człowieka, które wspólnie koordynują udzielanie pomocy prawnej pracowni.cz.kom humanitarnym i wolontariusz.k.om działającym na pograniczu, alarmują, że sprawa Piątki nie jest jedynym przykładem prób kryminalizacji pomocy humanitarnej na Podlasiu. Represje mogą przyjmować różne formy: spraw wykroczeniowych, wielogodzinnych kontroli, nadużyć uprawnień przez funkcjonariuszy – w tym stosowania przemocy fizycznej i psychicznej wobec zarówno uchodźców, jak i osób niosących im pomoc. Niedługo opublikowany zostanie raport analizujący represje i przykłady kryminalizacji pomocy humanitarnej, przygotowany we współpracy obu organizacji.

Wyrok, który wyznaczy kierunek

Wyrok w sprawie Piątki może mieć dalekosiężne konsekwencje dla przyszłości pomocy humanitarnej w Polsce, kształtując nie tylko praktykę sądową, ale i społeczne postrzeganie działań solidarnościowych. Choć formalnie w Polsce nie obowiązuje prawo precedensu, orzeczenia w tego typu sprawach mogą stanowić punkt odniesienia dla przyszłych postępowań, a przede wszystkim zniechęcić osoby i organizacje do angażowania się w pomoc uchodźcom z obawy przed represjami prawnymi. Efekt mrożący może dotknąć zarówno te osoby, które już pomagają, jak i te, które dopiero planują się zaangażować.

Wyrok skazujący mógłby wzmocnić retorykę władz, która – zarówno za czasów Zjednoczonej Prawicy, jak i obecnie – przedstawia pomoc uchodźcom jako zagrożenie dla porządku publicznego, zamiast traktować ją jako akt humanitarnej odpowiedzialności. To także ostrzeżenie dla całego społeczeństwa – sygnał, że niesienie wsparcia potrzebującym może wiązać się z poważnymi konsekwencjami prawnymi. „To sprawa wykraczająca poza los pięciu osób – to pytanie o to, jaką rolę w Polsce będą odgrywać pomoc wzajemna i solidarność w obliczu współczesnych kryzysów” – komentuje Aleksandra Ziemiańska z Kolektywu Szpila. – „Wyrok skazujący w sprawie Piątki zamiast wspierać solidarność i odpowiedzialność społeczną, może znormalizować postrzeganie pomocy jako działań potencjalnie przestępczych i niebezpiecznych. To byłby bardzo zły znak dla nas jako społeczeństwa”.

Piątka nie będzie szła sama – solidarność płynie z całej Polski

Od momentu ogłoszenia aktu oskarżenia wyrazy wsparcia dla Piątki płyną z całej Polski, a także
z zagranicy. Organizacje społeczne, grupy aktywistyczne, artyści i osoby ze świata nauki wyrażają swój sprzeciw wobec kryminalizacji pomocy humanitarnej, walcząc o to, by solidarność nie była traktowana jako przestępstwo, ale jako podstawowy obowiązek społeczny.

Na znak wsparcia powstają kolejne inicjatywy. Jedną z nich jest solidarna trasa spektaklu „Mały doktor wrócił” w reżyserii Joanny Troc, która rozpoczyna się 16 stycznia w Warszawie – na kilkanaście dni przed pierwszą rozprawą Piątki. Monodram, inspirowany prawdziwą historią doktora Arsalana Azzaddina, połączony jest z dyskusjami z udziałem oskarżonych, kolektywu Szpila oraz twórczynią spektaklu. Spotkania te stają się przestrzenią nie tylko do wyrażania wsparcia, ale także do głębszego zrozumienia wszystkich konsekwencji wynikających z represji – ekonomicznych, społecznych czy emocjonalnych – oraz poznania motywacji osób niosących pomoc humanitarną, nawet w obliczu ryzyka prawnych konsekwencji.

28 stycznia, przed rozpoczęciem pierwszej rozprawy, planowana jest demonstracja solidarnościowa przed budynkiem sądu w Hajnówce. To okazja, by wyrazić wsparcie dla oskarżonych
i przypomnieć, że niesienie pomocy nie jest zbrodnią, lecz wyrazem człowieczeństwa.

“Proces Piątki to coś więcej niż tylko sprawa sądowa. To test naszej solidarności jako społeczeństwa“- mówi Renata Chafaj, jedna z osób zaangażowanych w grupę wsparcia Piątki, współorganizatorka solidarnościowej trasy spektaklu “Mały doktor wrócił”, i dodaje – „Wiele osób zaangażowanych w niesienie pomocy humanitarnej na granicy deklaruje udział w demonstracji solidarnościowej pod budynkiem sądu oraz wejście na salę sądową. Chcemy na własne oczy śledzić rozwój tego procesu, bo czujemy, że dotyczy on nas wszystkich”.

“Solidarność nie kończy się na gestach” – podsumowuje Ziemiańska. – „Wiele osób podkreśla, że proces Piątki to wezwanie do dalszego działania na rzecz tych, którzy cierpią na granicy. Działania mimo prób zastraszania i kryminalizacji. Represje sięgają dalej niż ta jedna sprawa, a stając dzisiaj za Piątką dajemy obietnicę, że każda represjonowana osoba nigdy nie będzie szła sama“.

Pierwsza rozprawa Piątki – 28.01.2025, godz. 11:30

Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim Wydział Zamiejscowy w Hajnówce,
Ul. Warszawska 87, Hajnówka
Sygnatura sprawy: VII K 120/24

Wiosną 2019 kurdystan.info poinformował na swoim profilu o konflikcie pomiędzy kurdyjskimi student.k.ami SWPS, a administracją uczelni. Konflikt dotyczył uczestnictwa w corocznym Festiwalu Kultur. Student.k.om kurdyjskim odmówiono prawa do postawienia osobnego stanowiska kultury kurdyjskiej. Zamiast tego zaproponowano im wykorzystanie stoisk krajów uznawanych przez nich za okupantów i opresorów.

 Kolektyw Kurdystan.info, za pośrednictwem swojego profilu na Facebooku, relacjonuje wydarzenia związane z sytuacją społeczno-polityczną Kurdystanu. Wiosną 2019 kurdystan.info poinformował na swoim profilu o konflikcie pomiędzy kurdyjskimi student.k.ami SWPS, a administracją uczelni. Konflikt dotyczył prezentacji kultury kurdyjskiej na corocznym festiwalu. Sprawa czekała na rozwiązanie w sądzie ponad pięć lat. Oskarżenie ze strony uczelni można uznać za typowy przykład SLAPPu, czyli działania prawnego mającego na celu uciszenie krytyki w przestrzeni publicznej.

O co chodzi?

Cała historia ma swój początek w kwietniu 2019 roku, gdy grupa kurdyjskich studentów/tek z Uniwersytetu SWPS zwróciła się do kurdystan.info z prośbą o wsparcie w nagłośnieniu ich sytuacji podczas corocznego uczelnianego Festiwalu Kultur. Studenci/tki z różnych części Kurdystanu chcieli po raz pierwszy wystawić stoisko prezentujące ich kulturę, lecz władze uczelni nie wydały na to zgody. Zamiast tego zaproponowano im wykorzystanie stoisk krajów uznawanych przez nich za okupantów, co było dodatkowo bolesnym ze względu na wieloletnią dyskryminacje kultury i tożsamości kurdyjskiej w państwach, których są obywatel.k.ami. Ważnym czynnikiem jest trwający konflikt turecko-kurdyjski, który w tamtym okresie nasilił się jeszcze bardziej przez politykę rządzącego Turcją prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana.

Portal Kurdystan.info podjął decyzję o opublikowaniu serii wpisów relacjonujących tę sprawę, co spotkało się z dużym zainteresowaniem opinii publicznej i skierowało uwagę mediów, takich jak Gazeta Stołeczna, Metro czy TVP Info. We wszystko włączyła się także ambasada Turcji, która w swoich mediach społecznościowych zasugerowała rzekome powiązania studentów/tek ze zdelegalizowaną w Turcji Partią Pracujących Kurdystanu (PKK), w wielu krajach uznawaną za organizację terrorystyczną. Oskarżenia o szerzenie propagandy terrorystycznej stworzyły poważne zagrożenie dla zaangażowanych w konflikt studentów/tek, zwłaszcza tych z tureckim paszportem.

Po nagłośnieniu sprawy, władze Uniwersytetu SWPS zdecydowały się powrócić do rozmów na temat formuły festiwalu, co ostatecznie doprowadziło do zgody na wystawienie stoiska kultury kurdyjskiej podczas Festiwalu Kultur, jednak bez prezentowania symboli narodowych.

To mógłby być koniec hitorii, jednak po ponad trzech latach mały profil kurdystan.info ponownie musi stoczyć batalię z wielkim Uniwersytetem. Pod koniec ubiegłego roku Rafał Rudnicki, jeden z prowadzących portal otrzymał zawiadomienie od Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia o toczącym się wobec niego postępowaniu karnym o zniesławienie (art. 212 § 2 KK), które jest wynikiem prywatnego oskarżenia przez SWPS. Uniwersytet zarzuca mu szerzenie nieprawdziwych informacji, prowokowanie napięć na tle narodowościowym i podżeganie do agresji. W ramach ugody, w grudniu 2023, uczelnia domagała się usunięcia problematycznych według niej wpisów z 2019 roku, wpłaty kwoty 10 tysięcy złotych na fundację z nią związaną oraz publicznych przeprosin. W oświadczeniu, którego publikacji żąda Uniwersytet SWPS, Rafał Rudnicki miałby przeprosić za publikowanie nieprawdziwych informacji i wziąć na siebie pełną odpowiedzialność za wszelkie negatywne konsekwencje konfliktu między uczelnią, a kurdyjskimi studentami/tkami, w tym za „wzrost poczucia lęku i zagrożenia u społeczności akademickiej, w szczególności studentów zagranicznych” oraz „antagonizowanie społeczności akademickiej i podżeganie do agresji na tle narodowościowym”.

Propozycja ta została oczywiście odrzucona, co skierowało sprawę do sądu. Termin rozprawy karnej został wyznaczony na 24 stycznia 2024 o godzinie 13:00, w Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia. Zgodnie z przepisami, rozprawa w takich przypadkach odbywa się niejawnie, co uniemożliwia udział w niej szerokiej publiczności czy mediom. SWPS mógł jednak złożyć wniosek, by rozprawa odbyła się jawnie, o co apelowaliśmy nie tylko my, ale także szerokie grono akademiczek i akademików.

Postawione Rafałowi zarzuty są poważne. Uznanie winy przez sąd może oznaczać grzywnę, ograniczenie wolności albo pozbawienia wolności do roku. W obliczu tego procesu, wyrażajmy solidarność z prowadzącymi portal kurdystan.info, stojącymi w obronie wolności słowa i prawa do uczestniczenia w debacie publicznej. Prywatny akt oskarżenia złożony przez Uniwersytet SWPS jest typowym przykładem „SLAPP-u” czyli praktyki sądowej służącej tłumieniu wolności słowa. „SLAPP-y” czyli Strategiczne Pozwy Przeciwko Publicznej Partycypacji to rodzaj pozwu sądowego, który ma na celu uciszenie krytyki poprzez proces prawny. W polskich warunkach, ze względu na kryminalizację zniesławienia, mogą przyjmować również formę prywatnych aktów oskarżenia. Charakterystyczne dla działań typu SLAPP jest to, że nie są one skierowane wyłącznie w celu obrony rzeczywistych praw, lecz mają na celu ograniczenie swobody wypowiedzi, udziału w debacie publicznej lub działalności społecznej. Rządy i korporacje wykorzystują je, aby uciszyć tych, którzy informują opinie publiczną o stosowanych przez nie praktykach.

W lipcu 2024 roku zapadł wyrok w sądzie pierwszej instancji. Sąd Rejonowy uznał Rafała niewinnym zarzucanych czynów, choć uzasadnienie uniewinnienia pozostawiało wiele do życzenia. Sąd kierował się bowiem przede wszystkim brakiem dowodów na to, aby to Rafał bezpośrednio był autorem omawianych postów lub miał wpływ na ich ostateczną treść. Zostawiono tym samym furtkę prawną do ścigania kolejnych osób.

Wiemy też, że Uniwersytet SWPS złożył wniosek o pisemne uzasadnienie wyroku, co może oznaczać, że planuje pisać odwołanie. Być może więc czeka nas jeszcze jeden rozdział tej sprawy.

Jeszcze przed rozpoczęciem procesu obrona złożyła wniosek o wyłączenie rozstrzygającego sędziego. Jak się okazuje, SSR Piotr Dębicki, który został wylosowany do orzekania w tej sprawie, dwa lata wcześniej rozpoznawał zażalenia na zatrzymanie 8 z 10 oskarżonych obecnie osób. W uzasadnieniach tamtych orzeczeń pojawiały się sformułowania i opinie dotyczące zarzutów ze sprawy karnej, zwłaszcza w zakresie udziału w zbiegowisku i naruszenia nietykalności cielesnej funkcjonariusza. Co interesujące, SSR Dębicki także osobiście złożył wniosek o wyłączenie, jednak wniosek ten nie został uwzględniony przez Sąd Rejonowy w Gubinie.

W procesie tym mamy 10 oskarżonych osób, ponad 20 świadków i inne materiały dowodowe. Wiele z tych materiałów zostało już zaprezentowanych podczas posiedzeń dotyczących zażalenia na zatrzymanie. Tym samym są one znane SSR Dębickiemu i musiał odnosić się do nich podczas formułowania decyzji w sprawach zażaleniowych. Tymczasem oskarżeni mają prawo do rozpoczęcia procesu z punktu zero, z bezsprzecznie i niepodważalnie obiektywnym Sądem. Jest to ich podstawowe prawo jako oskarżonych. W tym wypadku istnieje uzasadniona obawa, że prawo to jest im ograniczane.

Rozprawy odbywały się w dniach:
17 stycznia 2024
24 kwietnia 2024
7 sierpnia 2024

Kolejna rozprawa: 18 grudnia 2024, godz. 10:30