Hejên

ewey lêreda demewêt leserî bidwêm, nasandî enarkîzm nîye, çunke pêştir çend babetêkim le beşî (A)î pertûkî (an nanirchist FAQ) wek serçawey birrwapêkraw le demî xudî bîryaranî klasîk û hawçerxî enarkîzmewe, kirduwe be kurdî û herweha beşekanî (D) û (J) le layen hawrêyekewe wergêrdrawnete ser kurdî û beşekanî trîşî be hewllî hawrêyanî tir lejêr wergêrandin, ewey demewêt lêreda roşnayî bxemeser, wtarêkî rexneyî berrêz (fuad qeredaxî)ye, ke le 25 fêbrîwerî 2008da be dûbeş le wêblagekey xoyda bllawîkirduwetewe û min maweyek lemewber*, le katêkda xerîkî helldanewey babete nwêyekanî nûser bûm, berrêkewt berçawm kewt.

wek dezanîn û pêyuyistîşe peyrewî lêbkeyn, rexne le her hizrêk ya deqêk, pêwîstî be bellgey mellmuse ke le xudî serçawekanî ew hizre ya ew deqewe wergîrabin. nakrêt min rexne le marksîzm bigrim û bellge bo selmandnî boçûnekanim lemerr drustî ya nadrustî marksîzm, le djeboçûnekanî marksîzimda bgerrm. bedaxewe eme helleyekî gewreye ke beser berrêz (fuad qeredaxî)da têperrîwwe. min nawî denêm beserda tperrîn, leberewey ke (fuad qeredaxî) ta ewendey min agadarbim, le hîç partêkî ramyarîda endam nîye û rexnegrêkî şarezaye. eger rexneyekî wa endamî partêk bîgirtaye, be dillnyayyewe, zor cêgey serinc û lome nedebû, çunke bîrkirdnewey endamî part wawetir le snûrekanî aydyolocyay parteke birrnakat.

be birrway min, leber ewey ke rexnekey nûser:

– le nasandnî enarkîzm û bew şêweyey ke xoy nasandûyetî: enarkîzmî prodonî û enarkîzmî bakonînî, letek xoyda kewtuwete nakokî.

– boçûnî djeenarkîyanî kirduwe be serçawe û bellge bo hizrî enarkî û boçûnî hizryaranî.

– grupî komunîstî înternasîwnalîstî lêgorrawe be grupêkî enarkî.

bew pêye le bnemakanî rexnegirtin laydawe û rexneyekî awa tenya detwanêt pêdagirtnewey aydyolocyane bêt leser rexne nabecêkanî pêştrî hawbîranî nûser û her em lawazîy û nabecêyyey rexnekey nûser bû, ke mnî bo wellamdaneweyekî lem core handa û hîwadarm twanîbêtim, derge leser miştumrrêkî krawe û hemelayene bkemewe, taweku xwêneran beşdarî û dawerî têda bken.

hellbete pêwîste eweş bllêm, ke min yekêkim le layengranî rexney ruxêner û birrwam bew nawnangelî “rexney binyatner” , “rexney dostane” , “rexney zanistî” û “rexney çak”, ke le beramberda bewatay bûnî rexney pêçewaneş dên û weha nawnangelêk tenya hewllêkî koneperistanen bo bergirtin le azadî rexne. lay min rexne tenya pêwîste pabendî sê bnema bêt; rastgoyî le gwastewey deqey rexnelêgîraw wek xoy, piştbestin be locîk le lêkdaneweda, pelnehawîştnî rexne bo kesayetî û jyanî taybetî rexnelêgîraw. be kurtî eger rexne netwanêt ruxêner bêt, ewa hergîz natwanêt le dunyay roşinbîrîda ştêk binyat bnêt û deçête xaney demargîrî aydîlocyaney nezok!

bem kurteyewe deçme ser boçûnekanî nûser û hîwadarm hem xudî nûser û hem xwêneran xraptêgeyiştin û narroşnîyekanî min le welamêkda çêbkenewe.

nûser ddan beweda denêt, ke enarkîzm arasteyekî baladestî nêw bzavî şorrişgêraney prrolîtarya buwe, eme bo xoy seretayyekî başe bo giftugoy hizrî û rexney locîkîyane û mnîş wek enarkîyek be erkî xomî dezanim, le hewllî ewedabim, ke dergekanî rexne awellatir bkem û bwar bo beşdarî kesanî trîş brrexsênim.

paş çend dêrrî sereta, nûser denûsêt “ terhe nwêyekanî em rêbaze be heman rêçkey terhe konekanî sedey rabirdûda deçêtewew le heman xulgeda desûrêtewe . îmrroş her weku dwênê , berberekanîkirdnî marksîzm le nêw bzûtnewey çepî cîhanîda , çi wek tyorî û çi wek praktîk , tewerey çalakîyekanêtî . ”

bedaxewe ke le pertûkxaney kurdîda edebyatî enarkî şwênî xallîye û her emeş waykirduwe, ke nûseran û tenanet yekemîn hewllî (ferhengî ramyarîy) be zmanî kurdî bkewne ew hellewe, ke le brî têrraman û derencamî lêkollînewey xoyan lemerr em hizre, naçar be piştbestin be boçûn û destewajey amadekrawî kesanî tir bin, emeş karayî aydyolocyaye, erkî bîrkirdnewe û têrraman be raberan û serkirdayetî part û hizryaran despêrêt û dwacar her bem hoyewe sosyalîzmîş le cîhanî roşinbîrî kurdîda be telarêkî amadekraw leser nexşey karl markis û paşrrewanî bzanrêt.

mnîş dellêm ke enarkîstekan le hawserdemekanî (karl markis)ewe ta ew rojeş ke komellgey yeksan û azad debête ketwar, djayetî deselatixwazî le hizrî karl markis û frîdîş englis û retkirdnewey marksîzm wek aydyolocya û rêrrew (mijhib)êk û paşrrewanî, erkî her soşyalîstêkî azadîxwaz (enarkîst) dezanin. bellam bew şêwey ke marksîstekan raydegeyênin, dwa amanc û erkî enarkîzm, djayetî marksîzm nîye, bellku djayetî ew boçûnaneye le hizrî (markis)da, ke ezmûnekanî xebatî çînayetî le (komuney parîs)ewe ta ewro, çewtbûn û nakokbûnyan letek soşyalîzm û xewnekanî azadîxwazîda selmandûn; otorîte, pêşrrewî part, dîktatorîyetî prrolîtarya (dîktatorîyetî part) û prrolîtarîze û soşyalîzekirdnî dewlletin. bepêçewanewe enarkîstekan serapay hizrî markis retnakenewe, enarko-komunîstekan bellgey emen û boçûnekanî (pîter kropokîn) baştrîn bellgew serçawen.

„ mêjûy em rewte bo serdemî derkewtnî prodonîzm degerrêtewe . têze serekîyekanî fîkrî anarkîstî le bîruboçûnekanî prodon û paş ewîş le bernamey xebatî bakonînîyekanewe serçawe helldegrê . “

em nasandne hem serpêyane û hem kurtkirdneweye, emeş bo nebûnî serçawe degerrêtewe be zmanî ‘erebî, farsî û kurdî, ke nûser piştî pêyan bestuwe. şwênpêy hizrî enarkî le hizrî hekîmî çaynî lao- tse (The Course and The Righit Way), fîlosofanî dwatrî yonanî û hêdonîstekan (Hedonistis) û sînîkekan (Ciynicis ) û peyrewanî trî layengrî mafî sruştî, betaybet le endêşey zêno (Zeno)da binyatnerî qutabxaney rewaqî û neyarî eflatun, le wane ‘îrfanîyekanî karpokratîs le (eskenderye)da hatûn û karayî berçawyan leser hendêk le araste krîstîyekanî sedekanî nawerast le ferense, allman, îtalya, holend û înglîstan hebuwe. le mêjûy çaksazîyekanî (bohêmyayî) da, pîter çêlkîskî (Peter Chelcickiy) bewperî twanawe piştîwanî lem bawerre kird û le pertukekey xoyda “pakîy bawerr”, heman hellsengandin beramber dewllet û klîsa xisterrû, çend sede paştir (tolistoy)îş bewe geyişt. le nêwan mrovdostanî tirda, rabêlays (Rabelais)îş dyare, ke le pyahelldanî şarî xoşbextî “(Theleme (Gargantua”da wênayek le jyan dexaterrû, ke le gişt kotubendekanî serwerî azad buwe, le boçûnî bîryaranî azadîxwazda lewane La Boetie, Syilvain Marechal, and, above all, Diderot , wilyem guduyn (1756-1836) le nûsîne benawbangekeyda(An Enquiry Concerning Political Justice and itis Inifluence upon General Virtue and Happiness (London, 1793)da, çarliz forye (1772 – 1832)şi lem meydaneda karayî danawe û yekêke le pêşrrewanî endêşey azadîxwazane[1]. bem core debînîn, ke enarkîzm pêştir be kirdewe le zor komellgeda hebuwe[2] û wek hizrîş zor pêş prrodon hebû û dahênanî hîç fîlosofêk û hizryarêk nîye, her boye natwanrêt wek rêrrew (mijhib)êk leberçaw bgîrdrêt û nêwî kesêk ya kesanêk bikrête pêşgrî wek marksîzm.

herweha enarkîstekan pêyanwaye, oturîte û leqallbdanî xebat le partêkî ramyarîy û aydyolocîyayekda, bkujî gyanî azadîxwazî û plebendîkirdnî mrovekane be serkirde û binkirde, fermander û fermanber, jîr û najîr, zana û nezan, …tid, ke emeş serî le sermayedarî dewlletî û dewlletî takpartî dîktatorewe derdeçêt û dwacar bêcge le rîforimkirdin û perrupînekirdnî keleberekanî sîstemî serwerî çînayetî, hîçîtrî lêberhem nayêt, bo emeş bellge zorn û çawgêranêkî xêra le (rusye)we ta çîn û kuba û îwguslavya û wllatanî efrîkî probolşevîk û ..tid, wellamî mêjûn bo tênegeyiştnekanî kal markis û paşrrewanî lewey ke enarkîyekan le înternasîwnallî yekemda û le şorrşî rusye û îspanya û hewllekanî dwatirda bangewazîyan bo dekird û gyanyan lepênawîda bextkird.

enarkîstekan her le pêş înternasîwnalî yekemewe, rayangeyand, ke parte ramyarîyekan parçe parçegerî bzavî soşyalîstîn, be rêrrewkirdnî aydyolojyayek mrovekan destemo deken û azadî û yeksanî û dadperwerî komellayetî le sayey serwerî çînayetîda (be hemû şêwekanî dewlletewe) pejmurde debin û wek xewnî azadîxwazan le syaçalekanî desellatda detasênrên.

leberewey nûser enarkîzmî kirduwete dahênanî prodon û bakunîn, bepêwîstî dezanim wellamî nameyekî karll markis lelayen (prodon)we, ke xoşbextane wergîrdrawete ser zmanî farsî, ‘erebî û kurdî û be zorbey zmanekanîş heye, bkeme bellgey naprodonîstbûn û nabakunînîstbûnî enarkîzm û hawkat rexney prodon lewey ke markis û hawrêyanî xerîkî darrêjanî rêrrew (mijhib)êkî dunyayîn, ewey ke ewroke marksîstekan be şanazîyewe wek hellgrî her ayînêkî tir karl markis û paşrrewanî wî dekene peyamberî ayînekeyan û soşyalîzm be dahênrawî ew û ewanîtir û dananî pertûkekanyan le rîzî pertûke asmanîye seru rexnekan, dadenên.

wellamnamey prrodon (Pierre-Joseph Proudhon ) bo markis (Karl Heinrich Marx )

„ were be tewawî twana bo dozînewey yasakanî komellga pêkewe kar û rawêj bkeyn, bem çeşne ke em yasaye le komellgada kar dekat, wate baştrîn şêwazêk ke dekrêt bo dozînewey ewan bîgrîne ber.

bellam, bo xatrî xwa, dway eweyke gişt bestelleke fikrîyekanman welanan, rêga mede eweyke hewillman boy daw û pêy geyiştîn, bîrura û têrrwanînêkî tir be ser xellkda bsepênîn û derixwardyan bdeyn …. min le qûllayî dillmewe rêz le bîruray to degrim ke dexwazî tewawî têrrwanîne corawcorekan lêkbdeyewe û rûnyan bkeyewe.

ba, le kirdar û reftarda, baş û mêhreban bîn. rêga bde nmûneyek le pêkewe hellkirdnî (tolêranis) wişyarane û dûrbînane be cîhan nîşan bdeyn.

tenya bew mebeste ke ême le seruy cûllaneweyekî nwêyn. were ba ême xoman wa nîşan nedeyn ke tehemulî kes nakeyn.

were ba ême peyamnêranî dînêkî nwê nebîn, tenanet eger em dîne, dînî mentîq, dînî ‘eqllêkî tewaw bêt.

were her çeşne narrezayetîyek bexêr hatin bkeyn û be baweşêkî awella werîbgrîn û her çeşne baykot, rîzperrîy (astipnaء) û wişkesofyetî mehkum bkeyn.

ba, hergîz, hîç pirsyarêk wekû babetêkî yekcarekî û tewaw wernegrîn û tenanet dway eweyke dwayîn bas û lêdwanî xoşman hellsengand û pêydaçûynewe û kotayîman pêhêna, bitwanîn eger pêwîst bêt carêkî trîş be şêneyî, be pêkenîn û qsey xoş dest pê bkeynewe.

be pêy mercêkî wa, bexoşîyekî tewawewe, le korrî êweda beşdar debim. egîna, beşdar nabim. “[3]

“ anarkîzmî nîwey yekemî sedey pêşû ke be prodonîzm denasra , rewtêkî xocêyî ferrensayî bû . le nêw bzûtnewey sosyalîstîy ferrensada geşeykirdu hîç şêwe şeqllêkî înternasyonalîstî pêwe nebû . şêwe sosyalîzmêk ke prodon bangaşey bo dekird , sosyalîzmî wirdeborijwazî bû . krêkaranî peywest bem rewte reçellekêkî cûtyarîyan hebû ”

belam be pêçewaney pagendey nûserewe aydyakanî prodon hawserdemî nêwneteweyî yekem, bûne hellixrrênerî berçawî bzavî soşyalîstî le wlatanî xwarûy ewrupa, nûser detwanêt bgerêtewe ser dabeşbûnî bzavî krêkarî û soşyalîstî le encamî pêlangêrrî ballî marksîstî înternasîwnalî yekem djî enarkîyekan û serinc bdat û bbînêt, ke be hejmarîş kame ball zorîney dwakewt û kam ballî bzavî krêkarî kara û çalak mayewe?! herweha êstaşî letekda bêt, aydyakanî prodon wek serçaweyekî xwastrawî hizrî soşyalîzmî azadîxuzane gringî xoyan ledest nedawe. bellam ewey ke hizrî wî lelayen part û deselatekanewe bekar nebran û le masmîdyada pagendeyan bo nekra, bo tuxmî azadîxwazaney aydyakanî wî degerêtewe, ke letek desellatixwazîda nakok û nateban û dij dewestnewe û bekellkî qeyranekanî wllistrît (wall sitreet) nayên.

lêreda tûşî şok debim, ke nûser û zorêkî tir le marksîstekan, çon rêge bexoyan deden, heman helley markis û lênîn û paşrrewanyan dûbare dekenewe û êstaş be heman axawtnî serdemî markis sûkayetî be cutyaran û xellkî gundî deken, le katêkda ke ezmûnî şorrşî rusye ewey selmand, ke cutyaran hêzêkî komellayetî û abûrîy karan û bebê hawkarî û azadî û amadeyî xobexşaney ewan jyanî komellge naguzerênrêt û pîşesazî otomebêl û leşkrî sûrî pirrçek, bebê piştîwanî cutyaran û tenanet xudî şorrşî 1917 bebê cutyaran, billqî ser aw bûn. eger cutyaran ew hêze hîçen, ke şorrşî marksîstekan perawêzyan dexat û deyankate sumbulî sukayetî, edî bo şagirdekey markis û lênîn, (stalîn) dûr le amadayî û xwastî xudî cutyaran, naçar be sepandnî modêlêkî dîktatoryane û karîkatoryaney herewezîy kiştukallî debêt û deyan hezar cutyar debne qurbanî bername nawendîyekanî bolşewîzm?

ewey kame araste û kame şêwe (dewletî ya enarkî) le soşyalîzm twanî letek azadîda hellbkat û kame îwtupîy û kame ketwarîy bû, kame wirdeborcwazîy û kame dje borcwazîy bû, xwêner detwanêt leber roşnayî xerwarî dokumêntekan û berawirdkarîyekanî deselatdarî quçkeyî bolşevîkekan û xoberrêweberayetî herewezîyekanî şorşî îspanyada, bexoy bebê pêşdawerî min ya kesêkî tir bedestî bhênêt!