çawpoşînêk le êsta û tracîdyayek bo sbey/ 13

serincdandnêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî

beşî syazdehem

tenha komellgayekî dadperwer detwanêt hawdengîy drustibkat lenêwan dîdu boçûnû temahe cyawazekanda, detwanêt rîkewtnêkî frecemser drustibkat lenêwan dîdgaw boçunû wîstû meyle nakokekanda, bebêewey hîç yekêk lew dîdgaw meylû wîstane tuşî bêdengkirdnû daplosînû pêkdadanî tundutîjbbin legell yekda. L30

nûseran awêzanî pyahelldanî bêbnema debnewe û dekewnewe şêwandnî wêne rۊasteqînekanî dêmokrasî parlemanî. her be zorî ew pyahelldane bêbnemaye deyanewêt çawbestêkî weha le dadwerîyekeyan bedestewe bden, ke stemkar û stemlêkraw, diz û dzîlêkraw, heman maf û yeksanyan hebêt, eweş be giştî le sayey sîstemêkda, ke xoy berhemhênerî nadadwerî û serkut û nayeksanîye!

ewan roşnî nakenewe, le sayey sîstemêkda ke desellat nwênerayetî çînêk dekat û hemû yasa û rêsakanî dakokî le berjewendî ew çîne deken, çon detwanrêt dadperwerî bo hemû çînekan dabîn bikrêt? katêk ke çînî bindest û çewsawe daway yeksanî bkat û ew yeksanîyeş bo çînî serwer be watay kotayî serwerîyekey bêt, aya le komellge naketwarîyekey nûseranda dewllet û hêze dapllosênerekanî bêlayenane hewllî bergirtin be tundutîjî deden ya wek şîkagoy 1886 û tasllucey 2006 krêkaranî narrazî dedene ber destrrêjî çeke asayişparêzekanyan? aya xudî nûseran her wek êsta djayetî tundutîjî deken ya le pênaw manewey rêwişwênî destebjêraney xoyan le sayey serwerî çînayetî sermayedaranda, xwazyarî hatne meydanî çekme asnînekan debin û daway sepandin û serwerî yasa deken?

hîç dadwerîyek le xoyewe drustnabêtû lehemûşî gringtir lexoyewe naparêzrît, eger ristêk dezgay gring nebêt drustîbkatû bîparêzêt. îdî le dezgakanî çawdêrîkirdnî desellatewe bîgre bo dezgakanî dawerîkirdnî nayeksanîyekan û dezgay lîpirsînewey pêşêlkirdnî mafekan, ta ew dezgayaney karyan pîşandanû aşkrakirdnî bêmafîû nayeksanyekane. L31

eger le dîwî şarawey “riste dezgekan” wirdbînewe, ewa rwangeyekî desellatixwazane û desellatgerayane xoy nîşan dedat. rwangeyek ke hemû gorranêk pabendî birryardanî zincîrey plewpayekan (hîrarşî) dekatewe û bo eweş dewlletî borcwazî piştbestû be nwênerayetî parlemanî û dezgekanî çawdêrî, ke dîsanewe le serewera drust debin û le destebjêrî ramyar û roşinbîr pêkdên, dekate pêdawîstî, ke dîwekey trî em rwangeye mîgelzanînî zorîney derewey desellat û ew plewpayaneye, ke nûseran, şwaneyî komellgeyan pêdespêrn. wate zorîne hîçî le barda nîye û debêt çawerrêy wîjdan û jîrî û dadperwerî komelle ramyarêkî frîwder û mşexor bken, ke nûseran bebê bûnî ewane komellgey mroyî dadperwer û yeksan û azad nabînin.

xewnî nasîwnalîstaney nûseran bo desellat, hênde behêze, ke hemû bedîhatnêk be peydabûnî ew xewnewe debestnewe û hemû ştêk le derewey weha xewnêk (desellat) najîranî debînin. ewan baş dezanin, ke ayîne nadunyayyekan karayyekî wehayan le bergirtin be rewtî huşyarbûnewey takda nemawe û bew radey tak le ayîn dûr bkewêtewe, bew rade bawerrî be twana wîstî xoy zyatir debêt û dekewête gorrîn. her boye hemû hewllêkyan xistuwete pênaw behêzkirdnî ayîne dunyayyekan [nasîwnalîzm û dêmokrasî parlemanî û yasa.. tid], çunke bebê ewane parastin û behêzrragirtnî payekanî serwerî sermayedaran û milkeçî hejaran esteme!

naamadegî yeksanîû azadîy le hemû astêkda dyaru berçawe: le dabeşkirdnî awu karebawe bo dabeşkirdnî serurtû samanû sermaye, le dabeşkirdnî muçewe bo dabeşkirdnî şehadew helî xwêndnû pêşkewtin, le dabeşkirdnî plew paye wezîfîye gewrekanewe bo dabeşkirdnî plew paye wezîfîye sadekan. brrî azadî beşêkî hendêk kesû grup û taqim, deyancar gewretre le brrî azadî beşêkî zorî endamanî komellgay kurdistan. L31

nûseran bas le nayeksanî le dabeşkirdnî ştekan deken, tenya yek şit nebêt, ke hîç kat gleyyan lêy nîye, ewîş dabeşkirdnî zewîye, ke xoyan têyda beryankewtuwe!

kes nîye nayeksanî behremendbûn le aw û kareba nezanêt, bellam ewey pêwîste hemûman bîzanîn, eweye ke nayeksanî le brrî azadî zorîney bêdesellat û kemîney desellatdar, tenya dyardey deselatî înk û pidk nîye, bellku dyardey sîstemekeye, sîstemêk ke nûseran be rîzkirdnî komellêk destewajey wek desellatî jîranî, dabeşkirdnî wîjdanî, nîştman hemuwanî, … tid deyanewêt bo maweyekî dîke bo payedarbûnî xellkî be dêwcamekanî lîbralîzm û parlemantarîzm xoşbawerr bken. lêreda zor leser ewe nawestim û xwêner bo xwêndnewey peregrafekanî dwatir bang dekem, ba pêkewe le nawerrokî azadî û yeksanî û dadperwerîyekî nûseran têbgeyn.

raste natwanîn komellgayek leser zewîda bdozînewe bêbeşbêt le nayeksanî, le hemû şwênêkî dunyaşda corêk le corekanî nayeksanî her heye, bellam ewey ême pêy leser dadegrînû bergrî lêdekeyn bûnî behaw yasaw dezgaye bo rîkxistnû berrêwebirdnû be ‘eqlanîkirdnî nayeksanî. L32

nûseran degene kotayî peyamekeyan û le serencamî rîzkirdin û pyahelldanî sîstemekda degene xallêk, ke xoyan beteman cêbecêy bken, ewîş jîranîkirdnî nayeksanîye. ştêk ke xudî stemkaran nawêrn weha bebê perde û rastewxo bîdirkênin!

eger mebest le jîranîkirdin, hestan bekarêk bêt, ke bo encamdanî jîrî bekarbrabêt, wate pêştir bîrî lêkrabêtewe, ewsa birryarî leser drabêt, ewa hemû karaney ya dyardane ya bûne komellayetîyaney ke nûseran be najîranî deyanbînin, le rîzî pêşewey ew karaneda rîz debin, ke ewan jîranyan dezanin û beteman byanken. çunke ewey ewan beteman bîken, tewawkirdnî karî desellatdarane. borcwakan taêsta neyatwanîwe nayeksanî be aşkra û be carrdan yasayî bkenewe ya wek ştêkî jîranî pêy leser dabgrin, bellam nûseranî jîranîkirdnî nayeksanî, beteman be nûştey yasayî û jîranîyyewe derixwadman bden. eme tenya cyawazî desellatdaran û dawakaranî beşe desellat û talanîye!

eger birryar bêt, bo drustî karekan, pesendî jîrîy pêwerêk bêt, ewa pêwîste nayeksanî wek yekêk le najîrîyekan retbkirtewe û rexney rîşeyî araste bikrêt. çunke mrovî beawez (aweztendrust, jîr) pesendî jîrî nadate pall nayeksanî wek berhemî bûnêkî napesend û djemroyî (serwerî) û nakewête hewllî yasayîkirdnewey û morî rewayî lê nadat.

serweran le hîç serdemêkî qonaxekanî serwerî çînayetîda [herçende le hemû serdemekanî serwerîda nayeksanî yasayî buwe û yasa herdem wek kutekî sepandin û parastnî ew nayasîye karîkirduwe] wa be aşkra û bebê sllemînewe neyanwêrawe, qse le nayeksanî yasayî bken. nozde salle le herêmî kurdistanda le sayey serwerî yasay borcwazîda nayeksanî qulldekrêtewe, azadî serkut dekrêt, dadperwerî komellayetî [ke be corêkî xorisk le komellkey kurdistanda bew radeyey ke serwerî neytwanîwe komelayetî bbêtewe, bew radeye amade buwe] û arezûmendî xellk bo dadwerî be hoy pyadekirdnî bername abûrîy û ramyarîyekanî nyolîbralîzmewe le kurdistanda xefe dekrêt û le bîrî xellkîda be xwastî beşdarî le tallan û gendellîda û herçî zyatir behremendbûn le tallan û rawrut, deşordrêtewe!

nûseran ewe baş dezanin, ke nayeksanî yasayye, bellam amancî ewan le pêşnyarkirdnî le weha manîfîstêkda, kirdnîyetî be perçemî bzavî goranixwaz [lîstî gorran na] û xoşbawerrkirdnî lawazî kemezmûn û nahuşyar be komellêk druşmî hellxelletîner.

nayeksanî nabêt derencamî peywendîy hêzu tundutîjîû fşarî syasîû hellawardnû gendellîû bêmafî û bêbeşkirdnêkî yasayîbêt. wate nayeksanîyek bêt rewayetî hebêt, lewewe hatbêt ke kesanêk berrastî betwanatru çalaktru zanatru xomandukertrîn le kesanêkî dîke. L32

nûseran tîorîye axirzemanîyekeyan wirdtir dekenewe û le nayeksanîyek dedwên, “nayeksanî yasayî“. lêreda pirsyarêkî nayasayî û najîrane yexeman degrêt; aya nayeksanî nayasayî lem ser ta ew serî em cîhane bûunî heye, eger heye, kameye û le kwê? meger xudî yasay serwerî nîye, ke parîzer û arastegerî nayeksanîye, meger xudî yasa kutekî sîstemêk nîye, ke nayeksanî deparêzêt, îtir le kwê û le kame dûrgey (waq waq)daye, ke yasa serwer nîye, ke nayeksanî yasayî nîye û lelayen dîmokrasî parlemanîyewe rewayetî pênedrawe?

be rastî lêreda wşe şik nabem, ke nûseranî pê bnasênim, cge lewey bllêm, ew kesaney ke çi be derbrrîn û çi be hêz û çi be cadûgerî wêrabêtyan awa bebê perde û aşkra bas le rewayetî nayeksanî bken, le rîzî here pêşewey xwênrrekanî dunyada rawestawn û çingî xwênawî ewan deşon. kesanêkin, ke yasakanî naçarî cengell be huşyarîyewe beser komellgey mroyîda desepênin û rewayetîyan pêdeden!

eger xwêner serincî dwadêrrî ew peregrafeyan bdat, be rûnî ewe debînêt, ke nûseran dellên “nayeksanîyek ke lenîwan krêkar û borcwa, cutyar û axa, koyle û koyledarda heye û hebuwe, rewaye û yasayye û berhemî twana û zanayî û xomandûkirdne. îtir be çi pêwerêk nayeksanî seranî borcwazî kurd letek takî bindestî kurd depêwn û le nayeksanîye rewakey xoyan cyay dekenewe? eger nayeksanî le her cêgeyekî trî dunya rewa bêt [nek yasayî, çunke le sayey sermayedarîda le hemû şuynîk nayeksanî yasayye], ewa nayeksanî “fîr’ewnawa“şi letek qerecawa, rewaye û gleyî û purtubolley çwar nûser le astîda rewayetî xoy le destdedat û deçête xaney pêşêlkirdnî mafî fîr’ewne yasayyekanî kurdistan! çunke eger nayeksanî, rewa bêt, ewa debêt bo hemû kesêk rewa bêt, nek bo xotan rewa û bo kesanî dîke narrewa. herwa nayeksanî bo êmey bindest her yeke, îtir ew nayeksanîye lelayen kone sertîpkewe yasayî bikrêt û rewayetî pêbdrêt ya lelayen taze fîlosofêkewe, hîç le krokî narrewa û namroyî nayeksanî nagorrêt û hîç le rewayî xwastî dêrîney mrov bo yeksanî kem nakatewe!

eger nûseran pêyanwaye seranî desellatî êstay herêmî kurdistan zana nîn, be rastî morî nezanî le nawçewanî xoyan deden, çunke eger le zorîney komellge zanatir û huşyartir û be twanatir nebûnaye, zorîney komellgeyan redûy xoyan nededa û neyandetwanî byankene peyjey beamancgeyîştnî xoyan! meger ewey êsta heye, berhemî zanayî û huşyarî û twanadarî ewan û nahuşyarî û lexonamobûnî zorîne nîye? eger wellam nerêye, ey kê ewanî geyande şkodarî ewroke? eger birryar bêt lêzanî û fîllbazî û twanay frîwdan, bnemay rewakirdnî nayeskanî û jîranîkirdnî nayeksanî bêt, ewa seranî borcwazî kurd weku xawendî xezêneyek le ezmûnî hawçînanî xoyan, ke le serhelldanî nayeksanî her le komellgey koylayetîyewe ta emrro boyan be mîrat mawetewe, bew pêye zanatir û huşyartir û lêweşawetrin!

eger lewane hemû bguzerên, dekrêt bzanîn cyawazî nayeksanî le nêwan nûseran û takekanî dîke letek nayeksanî le nêwan deselatdaranî êsta û takekan çîye? dekrêt bzanîn ew rewayetîyeyan le kwêwe hênawe, wa be asanî nawyane bekilkî nayeksanîyewe?

nûseran paş ewey ke pêplîkanekanî bedesellatgeyîştnî xoyan ya ewaney ke ڏxwazyaryanin, xoşdeken, înca bezeyyan be qurbanîyekanî desellatdarî û nayeksanîda dêtewe û daway lalêkirdneweyan bo deken, eger eme frîw û cadûgerî nebêt, debêt çi nawêkî dîke şyawî bêt?

bellam tenanet lem doxaneşda komellga pêwîste zyatir kese lawazekan bparêzêtû destî nedaranîş bigrêt. be manayekî tir hemû nayeksanîyek rîsay taybetî xoy heye, L32

bo kesanî azadîxwaz û yeksanîxwaz û dadperwer, bezeyîpêdahatnewe deçête xaney lûtberzî borcwakan û desellatdaran û destebjêre gendexorekan beramber be çîne jêrdest û beşmeynetekan. ewey nûseran natwanin derkî bken, eweye ke ta henûkeş xewne nasîwnalîstîyekan berçawanî tarîkirdûn. egîna ew nayeksanîye ke ewan deyixwazn her hebuwe û heye. herweha ewe pirsî neteweyî bû, ke hem rjêm be’si benzînî pêdadekird û hem berey berhellistkar fûy lêdekird, way dekird bew radeye tak pirse binçîneyyekanî [ serbestî tak, azadî wek makî sruştî mrov û yeksanî wek bnema û dadpewerwerî] xoy nebînêt!

le sayey desellatî dagîrkarî borcwazî ‘erebda, kurde bekrêgîrawekan [nek caş] le berterî û dzî û tallanî û enfal, her wek partîyekanî (hizbîyekanî) êsta behremend debûn. bellam ewey ke wa le nûseran dekat, ew rastîye nebînin, eweye ke ewan pêşmerge û xofroş, dagîrger û rizgarîxwaz debînin, wate berey xrape û berey çake, her eweşe bew birryareyan degeyênêt, ke dwênêy mşexoranî ewro, şorrişgêrrîy buwe. bew core srûte pîrozekanî neteweperistî waylêkirdûn, cyawazîye çînayetîyekan nebînin. egîna her pêşmergeyekî sadey “korrek” hestî be cyawazîyekanî nêwan xoy û lêprisrawekey dekird. mşexoranî ewroke, dwênêş her xoşguzran bûn û le hemû rûyekewe le paşrrewanyan xoşguzerantir bûn. bellam ewey ke êmey şwênkewtûy efsaney yeksanî û azadî û rizgarî neteweyî leser destî desellatdaranî borcwazî kurd, beng û xoşbawerr dekird, ruxsarî çepêtî (marksîst-lênînîst-maoîst) bûnî bekrêgîrawan û xofroşanî pêrê bû. bedaxewe ewe yekêke le lawazîyekanî hizrî marksîstî, ke detwanrêt wek aydyolocyay bedesellatgeyîştin lelayen hemû destebjêrêkî ramyarîy û “roşinbîrîyewe” sûdî lêwerbgîrdrêt, lem barewe hemû hêze desellatixwazekan twanîwyane le poşakî (marksîst)bûnda newe narrazîyekanî paş aşbetallî ballêkî borcwazî kurd, le dewrî xoyan ko bkenewe û byanken be sûtemenî hajûşitnî şemendeferî bedeselatgeyîştinyan.

ewey ke nûseran deyanewêt perdepoşî bken, bnemay nayeksanîye, ke hemû nayeksanîyekî ramyarîy û komellayetî û mafîy, bo nayeksanî abûrîy ya rêwişwênî nayeksanî takekan le peywendîyekanî berhemhênan û berrêwebirdin degerrêtewe û bebê lenawbirdin û srrînewey ew nayeksanîye, qsekirdin le lenawbirdnî nayeksanî ramyarîy û mafîy û komellayetî deçête xaney wrênekirdin û hewllî ketwarîkirdnî efsanewe. her kes pagendey letwanadabûnî weha gorranêk bkat, ewa lew cadûgere bewlawetir nabêt, ke pagendey tendrustkirdnewey nexoş be komellêk wêrd û nzanûsîn dekat!

herweha nayeksanî û hejartirbûnî berdewamî krêkarêk û dewllemendtirbûnî xawenkargeyek le bêtwanayî krêkareke û twanadarî sermayedarekeda nîye, bellku le koylekirdnî krêkareke be serwerî yasay stemkaraney çînayetî û destawellakirdnî sermayedarekedaye le dzînî berî rencî krêkareke. eme razî ew nayeksanîyeye, ke pyawanî peristgekan bo dabeşkirdnî xudawendyaney degîrnewe û nûseranî borcwazî bo zîrekî û lêhatûîy û şarezayî degêrnewe!

ewey ke le prrêkda fermande ramyarîy û serbazîyekanî dwênê, ke le lay nûseran be “şorrişgêrr” nasrawn, debne sermayedarî emrro, bernameyekî le pişteweye û rêsay pêgeyînî borcwazî neteweyî deyrexsênêt, ke le senêrgey serwerî yasa û desellatî borcwazîda ew sermayedare yekşewane serderdeken û be xêrayî koşk û telaryan, hewran dexurênin!

nûseran xoyan lewe neban deken, ke hellpey milyardlêre yekşewekanî kurd, hezarbarebûnewey ezmûnêke, ke hîç goşeyekî ser goy zewî şik nabrêt, ke têperrî nekirdbêt. ewey ke çetekanî şax le prrêk debne milyardlêrî boyinbaxlemlî şar, berhemî frîwkarî zyatrî nîwsede zyatrî nasîwnalîzmî kurde. eweyş ke ewan be asanî be mşexorî û talangerî bûnete fîr’ewnekanî hezarey sêyem, pêdawîstî ew dewllete borcwazîyeye ke nûseran xewnî pêwe debînin û herweha wellamdereweye be lebarbûnî zemîney cêgîrbûnî pêy sermayeguzaranî derekî wek nawende cîhanlûşekan û monopolgeranî wllatan deyixwazn. ba nûseran serincî rewtî taybetîkirdnî kerte giştîyekanî efrîkay başûrî û emerîkay latîn û xorhellat û başûrî asya û wllatanî erupay xorhellatî bden û bbînin, ke çon endamanî ballay partekan û parlemanekan wek ewaney herêmî kurdistan bûnete fîr’ewn û çon desellat û opozsyonekanyan le sayey heman sîstemî cîhanîda bûnete pêşengî desellatixwazekanî kurdistan!

gendellî û hellpey dewlletmendbûn tenya taybetmendî seranî parte nasîwnalîstekanî kurdistan û çekdaranî ew bzave nîye, bellku dyardeyekî cîhanîye û pêdawîstî cêkewtebûnî bazarazad û desellatî cîhanî nîolîbralîzm û parêzrawbûnî lelayen ew partanewe wek pasewananî nawçeyî, ew hokaren ke zemîney sermadare yekşeweyyekan derrexsênêt. çunke bebê gendellî înk û pidk, bazarî gendellî nîolîbralîzm le herêmî kurdistanda ketwarîy nabêtewe û cêgîr nabêt û rehendî komelayetî peydanakat!