Hejên
Serincdandinêkî rexneyî le pertûkokey “nîgayek le êsta û xewnêk bo sbey”î merîwan wirya, aras fetah, bextyar ‘elî, rêbîn herdî/ beşî nozdehem
4 – roşnibîru syaset:
Nûseran le beşekanî pêşûda bas le nakarayî û bêtwanayî destebjêrî ramyar deken û hawkatîş qse le “ême“îybûnî destebjêrî ramyar deken, ke lêreda bo çawbestî xellk be xoyan ramyarîybunî destebjêrekeyan retdekenewe û le derewey bazney ramyarîbûn daydenên. Bellam ketwar pêçewaney ewey ke em destebjêre pagendey dekat, dexaterrû, çunke destebjêrî ramyarî desellatdar twanîwyetî layenî kem destebjêrî roşnibîrî desellatixwazî kurd bkêşête bazney ya nêw wtarî “ême“, becorêk ke nûseran hemîşe “ême” bo pawankirdnî tak bo naw bazne milkeçekanî desellat û mildan be hemîşeyîbûnî bangdeken. Eger destebjêrî ramyar bew corey ewan pagendey deken,hîç le barda nebû û nakara buwaye, ewa neydetwanî le mawey 18 sallî raburdûda zorêk le ewaney ke rojgarêk purtubolle wirdegîrîyan le desellat dekrid, wa be asanî berramyarîyekanî ram bkat û le bazney “ême“îybûnî xoy(desellat)da koyan bkatewe!
Nûseran carêk be “kurd” qse deken û carêk be “ême” qse deken, dekrêt bzanîn “ême” kên? Aya hemû mrove naherêmîyekan ya ewaney derewey bazney kurdibûn degrêtewe? Aya “ême” mebest le sercemî kurde ya le destebjêrî desellatixwazî kurd?
Le serapay em pertûkeda, ranawî “ême” şwênî takî leq kirduwe, le brî ew (tak) qse dekat, le brî ew bîr dekatewe û le brî ew birryar dedat. Eme puxtî çîyetî nasîwnalîzme, ke wek aydyolocyay desellatî serapagîrî borcwazî benêwî netewe qse dekat û le praktîkda le brî handanî tak bo gêrranewe û bedestihênanewey wîst û twana û xwastekanî, le brî handanî bo çalakbûn û bzûtnî xomotorrî, keçî hemû wîst û twanayekî lê desênêtewe û deykate paşrrew û milkeçî destebjêryêkî tir, ke birryare nwênerayetî bkat, emeş pêwîstî be “ême” nasîwnalîst, “jîranî” û “xwêndewar” û “zana“ heye.
Lay nûseran ellternatîvî stem û desellatî serûxellkî û nwênerayetî parlemanî, hîç kat xowestanewey tak wek pêkhênerî bzave komelayetîyekan beramber stem û desellat û retkirdnewey nwênerayetî nîye, bellku gwastnewey sengere le şwaneyî destebjêrêkewe bo şwaneyî yekêkî tir, her ewey le heştakanî sedey raburdûda takî kurd gîrodey bû û neydtwanî lew bazneda derbçêt, ke le (înk)ewe bo (pidk) û le (pidk)ewe bo (hisk) û bew core ..tid. Henûkeş le brî pirsyarkirdin û serincdan le krokî larî û çewtîyekanî sîstemeke, takî narrazî bo xoşbawerrbûn be girdêkî dîke û lîstêkî dîke û be opozsyonêkî dedîkey sellatixwaz, bangewaz deken û xerîkî rahênan û goşkirdnî neweyekin le kesanî mitmane bexonebû û gwêrrayell û çawerrwanî şwaneyî em û ew. Eme hemû amancêkî ewane, ke be xtûkedanî hestî nahuşyaraney neteweçîyetî û nîştitman hemuwanî û desellatî baş, deyanewêt bo maweyekî zor xellk le çawerrwanî hatnî muhemedî mehdîda rabgrin
Ta êsta tris le desellat lay jmareyekî gewre le roşnibîran heye, beweşda nuxbey desellatdar tewawî samanî neteweyî be mullkî xoy dezanêt, tewawî komellgaş wek şaneyekî hîzbî seyirdekat, ewa wek fermanberu re’yet mamelley roşnibîre nzîkekanî xoy dekat. L56
Ewey ke lay zoryeneyek le roşnibîran tris le desellat hebêt, cêgey xoşbînîyye, bepêçewaney hewllekanî ramkirdnewey roşnibîranî serbexo bo desellat. Çunke bûnî tris le desellat, nîşaney dûbereyî desellat û “roşnibîr” û le derewey desellatbûnî “roşnibîr“e. Bellam rastîyekey ew rêje zore le roşnibîrî serbexo le kurdistanda bûnî nîye, çunke zorêk lewaney le derewey bazney desellat waqyan wirrmawe, hêştake le bazney wtarî “ême“î nasîwnalîzm derbaznebûn û hêştake be çawîlkey berjewendî hawbeşî çîn û twêje komellayetîye nayeksanekan lejêr ‘ebay netewepersitî û dwacar xewnî desellatî başewe çawerrêyn û lêre û lewê wirdegîrî lem şalyar û lew serok û lem kargêrr û lew rojname degrin û kefukullî hellçûnyan dademrikênêtewe. Ewan le desellat natrisn, bellku çawerrêy desellatî başn, ewey ke tenya detwanîn be wrrêney naw efsanekan nêwî berîn, “desellatî baş“!
Wek pêştir wtim ewey destebjêrêkî desellatdar samanî neteweyî behî xoy bzanêt, asayîtrîn şte, çunke katêk ke bawerrman be nwênerayetî hebû, asayîşe, ke mil be desellatî destebjêrêk bdeyn û samanî komellge çepawillgerane bxate jêr rkêfîyewe, ke pagendey ew nwênerayetîye dekat. Eme krrokî bîrî netewepersitîye û her eweş zemîney monopollkirdnî desellat û tallankirdnî saman û dahatî komellge lelayen borcwazîyewe xoş dekat, ke nasîwnalîzm wek aydyolocyayyek boy debête peyjey serkewtin berew ew desellate.
Îtir le weha barêkda sadetrîn û seretayîtrîn şit, re’yetbûn û fermanberbûnî roşnibîran û nûseranî nasîwnalîste. Çunke katêk ke roşnibîrî û nûsîn bibne amrazî bedestihênanî muçey taybet û kerestey allugorrpêkraw letek draw, nûserbûn û roşnibîrbûn dekewne xaney xullambûn û mîrzayetî berderge û xwar dîwaxanekanî part û desellat. Katêk nûsîn û roşnibîrî debne amrazî bedestihênanî parçe zewî û dahat, îtir nakokîyek le nêwan ew roşnibîr û nûserane û desellat namênît û gêrranewey xellk bo baznekanî xoşbawerrbûn be berjewendî neteweyî hawbeş û desellatî baş, debne amancî nûsîn û roşgerî “roşnibîran“!
Îşkirdnêkî rasteqîne bo nasandinî ktêb le gorrê nîye, mîdyakan kemtirîn kat debexişne roşnibîranû hemû kenallekan bernameyekî dyalogî fîkrî rasteqînew zîndûyan têdanîye.L57
Ba xwênerî wirdbîn û be sernic xoy sernicî em peregrafane bdat û xoy grêkwêrey ew gişte hênan û birdne bkatewe, ewe xwastî geyîştin be astî ramyarekane lay em nûserane, ke car car lenêw peregrafekanda seretatkêyan letekda dekat.
Paş em peregrafe îtir nûseran pêy lêrradekêşn û daxwazînameyek berizdekenewe, ke sertop û bintopî le daxwazî komellêk kes beder nîye û eger em daxwazîyane le 18 sallî raburdûda cêbecê bikrayên, îtir êsta ême katî xoman be xwêndnewe û rexnegîrî lem ristane befêrro nededa.
Nûseran rexneyeyan le layendarî dezgekanî rageyandin bo sermayedaran û desellat (part û mîrî) nîye, bellku wirdegleyî le nebûnî bernamey taybet be destebjêrekeyan deken û xwazyarî pagenden bo pertûkekanyan. Ewan lebîr deken, le dunyay sermayedarîda hemû ştêk dekewête xizmet bedestihênanî pare û kellekekirdnî sermaye. Her bew pêyeş asayye û deşbêt wabêt, ke nûseranîş wek kompanyakan, le beramber pagendekirdin bo pertûkekanyan wek her keresteyekî tir, debêt pare bden, wate bekrêgirtnî ew dezge rageyandne “serbexo“yaney ke nûseran xuzyarnin. Çunke eme sruştî sîstemî sermayedarî û pêkhatekanîyetî nek tenya taybetmendî desellatî borcwazî kurd!
Paşan, “roşnibîran” kên, kewa şayistey weha berterî(amtyaz)yekî ramyarîy û abûrîy û komellayetî bin, ke zorîney komellge lêy bêbeşe? Meger berterîdan her berterî nîye, îtir berterîdan be ramyaran û partekanyan bêt ya be nûseran û “roşnibîran“, ewe çî le kroke nadaweranî û namroyyanekey degorrêt? Çî lewe kem dekatewe, ke berterî corêke le tallan û gendellî le saman û dahatî komellge, ke berî renc û karî çîne zehmetkêş û berhemhênerekane?
Lerastîda rastkirdnewey em barudoxe bewe debêt ke tris le jyanî roşnibîrîman bçête dererê, le cêgay yasay rojnamegerîy yasayek dirbarey mafî kultûrîû mafî roşnibîran derbçêt ke roşnibîran le dînasorekanî naw syasetû rageyandin bparêzêt. Îşî roşnibîran be karêkî zyad temaşanekrêt ke şayistey muçekeyan nîye, piştgîrîkirdnî hunermendanû nuseran mîkanîzmêkî şefaf werbigrêtû lesruştî destigîroykirdnû yarmetîdanû mekremenwandin derçêtû şêweyekî qanunî rasteqînew rûnî hebêt. L57
Eme dawaye hawtrazî miftexorî ramyarane beser dahatî komellgewe, kesêk be komelêk pallpiştî darayî û ramyarîy degate parleman û le brî karkirdin û xizmetkirdin le bwarêkî komellayetîda, xoy lewane dedzêtewe û çingî le mşexorî le dahatî xellk gîrdekat û dwacar xanenşînîyekî hetahetayî be muçey şalyarî bo debirrdrêtewe. Çunke pêyanwaye ewan şayiste û xellkî trîş şayistey memrewmejîye! Nûseranî otorîtegerîş, ke zorbey katî kesanî derewey bazney xoyan be roşnibîr nazanin û mebestîyan lew wajeye xoyan û derwêşekanyanin, deyanewêt lew berterîye darayî û ramyarîy û komellayetîye behremend bin û şerre rwalletîyekeyan letek desellatdaranî êstada tenya eweye, ke dellên êmeyş hîçman le êwe kemtir nîye û bellku le êwe xwêndewartir û roşnibîrtirîn, boye daway yasay taybetî deken, herwek ramkaran xanenşînî û muçe û xercî taybetîyan dewêt. Nûseran ta ewênderê ke gleyî û lomeyan le desellatdaranî êsta heye, dexwazn şwênyan pê leq bken û xoyan ya dllixwazanyan şwênyan bgirnewe, pagendey xwazyarîy sîstemêkî parlemanî cyawaz le modêlî wllatekanî dewruben û bebê nawhênan daway corîk le sîsteme ewrupîyekan deken, bellam katêk ke dêne ser gleyî le bextî xoyan wek destebjêrî “roşnibîr“, ewa dexwazn bepêy ew sîstemane mamelleyan letekda bikrêt, ke çend dêr pêştir gleyyan araste deken. Ewan lelayek dexwazn wek be heman sîstemî takpartîy dezgekanî rageyandin bernamey taybet û xorrayî bo rîklamî pertûkekanyan û muçey miftî roşnibîraneyan le tallangerîy samanî komellge û berî rencî takî çîn û twêje bindestekan bo dabîn bken, lewlaşewe pagendey xwazyarîy destkotakirdnî miftexorrîy nûseran û endamananî partekanin! Min nazanim, aya le beheştî sîsteme ewrupîye dllixwazekeyanda muçey roşnibîrane heye ya na? Eger na, edî ku ewan le pall pagendey gorranixwazîyda hem xurmayan dewê û hem kişmîş?
Nûseran ke çend dêr lewewpêş “ême“yan bo gişt bekar debrid, keçî le prrêkda daway cyakirdneweyan wek roşnibîr lew “ême“ye deken û daway yasay taybet be “ême“î ballay naw “êmey” xwartir deken? Eme sruşt û dîwî rasteqîney nasîwnalîzme wek aydîlocyay borcwazî û desellatekey, ke benêwî hemû komellgewe qse dekat û xwast û meramekanî le dropîrozekan deallênêt û bew şêwe lejêr ew dêwcamaneda demênnewe, takatêk ke lenêw rêzekanî desellatixwazanda nakokî û kîşmekîş leser çonyetî beşkirdnî desellat û tallanî lenêw xoyanda serhelldedat û ew kat îtir le dû peregrafda, dû “ême“î cyawaz qut debnewe.
Bekurdî û kurtî, nûseran herwek “lîstî kompanyay wşe” û seranî ew kompanyaye daway beşî zyatir le tallanî dahatî komellge deken û wêray daway dabînkirdnî mşexorîyan beser dahatî xellkewe, dexwazn xellkîş bo krrînî pertûk û berhemekanyan hanbidrên.
Îşî dewllet nîye nuseranû hunermendan bexêwbkat, bellam îşêtî samanî gewre serifbkat boewey fezayek bxulqêt têyda rêzî huneru edebû zansit becorêk berzibêt dezga kultûrîyekanû roşnibîre azadekan bitwanin xoyan xoyan bjênin, L58
Em peregrafe eweman be gwêda dedat, ke nûseran û roşnibîran, lewe wersibûn manganekeyan le sertîpêkî “nexwêndewar” werbigrin, bellku dexwazn nawende roşnibîrîyekan, xawenî beşedahatî xoyan bin û bjêryarî muçekeyan kone pêşmergeyek nebêt, bellku kesêkî ekadêmî bêt. Ewan ne şerm lewe deken û ne retî dekenewe, ke nûserî û roşnibîrî serçawey bedestihênanî dahat bêt! Îtir nazanim gleyî û wirdegîrîyan le nûsere aşkrakanî part û mîrî le pay çîye, meger ewanîş wek eman nûsîn û roşnibîrîyan nekirduwete amrazî bedestihênanî dahat û berterî zyatir?
Ewan deyanewêt ewe perdepoş bken, ke katêk nûsîn û roşnibîrî bûne amrazî bedestihêanî berterî, îtir şunasî serbexoyî ledest deden û debne dardestî desellat û pêdawîstîyekanî bazar û mamellegerî; debne beşêk le hunerî xellkifrîwdan û dellallî bazar û desellat. Îtir ew muçe û bexşîşe çi rastewxo le part û desellatewe werbigrin ya narrastewxo le nawendêkî “roşnibîrîy” serbedeselat, hîç le krrokî krêgirteyî nûseran û roşnibîranî desellatixwaz û paşkoy desellat nagorrêt. Çunke be paşkoyî û desellatixwazîy nûseran, cyawazî le nêwan polîs û nûser namînêt û yekem be kutek xellk darkarî dekat û duwem be destewaje mêşkî xellk deşwatewe û sukayetî be azadî û azadîxuzan dekat!